Kentleşme Sorununun Toplumsal Yansımaları: Kütahya İnköy Toplu Konutları İncelemesi

Öz

Plansız kentleşme, kent yapısına fiziksel ve sosyolojik açıdan zararlar vermektedir. Nüfus yoğunluğu, gecekondu sorunu ve konut ihtiyacı kent yapısının yeniden planlanarak dönüştürülmesini zorunlu kılmaktadır. Kentsel dönüşüm, sorunların çözümü için bir araç olarak görülse de bu uygulamalar kentlerde yeni toplumsal ve fiziksel sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu araştırma, Kütahya’da kentsel dönüşüm uygulanması sonrası TOKİ tarafından inşa edilen İnköy Toplu Konutları’nda oluşan sosyolojik yapılanmayı incelemiştir. Çalışmada, nitel araştırma yöntemleri kullanılarak derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Toplanan veriler tematik analiz yöntemiyle değerlendirilmiş ve “modernleşme”, “eşitsizlik”, “ucuzluk” ve “değişen sosyal ilişkiler başlıklı dört tema elde edilmiştir. Bu temalar “mimari, alt yapı ve çevre, kent olanaklarına ulaşma, TOKİ’ye ulaşmada eşitsizlik, TOKİ içinde eşitsizlik” kategorileri altında analiz edilerek yorumlanmıştır. Kent çeperinde oluşturulan alanların kentle bütünleşme çabası toplumu sosyokültürel ve sosyoekonomik olarak çok yönlü etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.  Ayrıca kentlerin kentleşmesine yön veren kentsel dönüşümcü ve planlamacıların, politikacıların ve özel sektör girişimlerinin neoliberal hedeflerinin kentli sağlığını doğrudan etkilediği görülmüştür. Özellikle kenti ve kentlileri gecekondulaşmadan kurtaran toplu konutların gecekondu yapısına benzer alt yapı, belediye hizmetleri, sağlık hizmetleri, ulaşım sorunu gibi olumsuz etkenler gözlenirken, kent merkezinde bulunamayan sosyal donatılar, yeşil alanlar, parklar, temiz hava ve şehir gürültüsünden uzaklık gibi olumlu etkenlere de ulaşılmıştır. Çalışmanın sonuçları, kentsel dönüşüm politikaların sonuçlarının yalnızca mekânsal düzenlemeler olamayacağını, sosyal dinamiklerin kritik rolünü yeniden göstermektedir.

Referanslar

1. Adanalı, Y. (2010, 7 Eylül). Bir “Kentsel Aklama” Hikayesi: Ağaoğlu My World Europe… Politeknik.org. https://politeknik.org.tr/bir-kentsel-aklama-hikayesi-agaoglu-my-world-europe-yasar-adanali/
2. Akgür, Z. G. (1997). Türkiye' de Kırsal Kesimden Kente Göç ve Bölgeler Arası Dengesizlik. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
3. Akkar, M. Z. (2006). Kentsel Dönüşüm Üzerine Batı’daki Kavramlar, Tanımlar, Süreçler ve Türkiye. Planlama, 2006(2): 29-38.
4. Alpaslan, H. İ. ve Tüter, A. (2016). Kentsel Dönüşüm Sürecinde TOKİ Uygulamaları ve Halkın Algılarına Göre Değerlendirilmesi. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, (12): 11-44.
5. Ancien, D. (2011). Global city theory and the new urban politics twenty years on: The case for a geohistorical materialist approach to the (new) urban politics of global cities. Urban Studies, 48(12), 2473–2493.
6. Aslanoğlu, C. (2011). Gecekondu Dönüşümü Pendik Örneği [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı.
7. Avcı, E. (2013). Gecekondu Sorunun Çözümünde Kentsel Dönüşüm Projeleri Ankara Dikmen Vadisi Projesi Örneği [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı Kentleşme ve Çevre Sorunları Bilim Dalı.
8. Ayata, A. G. ve Ayata, S. (1996). Konut, Komşuluk ve Kent Kültürü. Ankara: T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Konut Araştırmaları Dizisi.
9. Aydınlı, İ. ve Turan, H. (2012). Kuramsal ve Yasal Çerçevede Türkiye’de Kentsel Dönüşüm. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28): 61-70.
10. Bal, H. (2002). Kent Sosyolojisi (2. bs.). Isparta: Fakülte Kitabevi.
11. Bauman, Z. (2017). Modernlik ve Müphemlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
12. BBCnews. (2011, 10 Kasım) https://www.bbc.com/turkce/haberler/2011/11/111110_guardian_sulukule erişim tarihi 11.01.2025
13. Benevolo, L. (2006). Avrupa Tarihinde Kentler, (N. Nirven, Çev.). İstanbul: Literatür Yayıncılık.
14. Bookchin, M. (1999). Kentsiz Kentleşme: Yurttaşlığın Yükselişi ve Çöküşü (B. Özyalçın, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
15. Burgess, E. W., Park, R. & McKenzie, R. (1925). The City. Chicago: University of Chicago Press.
16. Craswell, J. W. (2020). Eğitim Araştırmaları: Nicel ve Nitel Araştırmanın Planlanması, Yürütülmesi ve Değerlendirilmesi. İstanbul: Edam Yayın.
17. Çakır, S. (2011). Türkiye’de Göç, Kentleşme/Gecekondu Sorunu ve Üretilen Politikalar. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 209-222.
18. Çan, F. M. (2014). Türkiye’ de Kentleşme ve Bölgesel Kalkınma [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı.
19. De Jong Gierveld, J., Van Tilburg, T.G. ve Dykstra, P.A. (2006). Loneliness and Social Isolation. D. Perlman and A. Vangelisti (Ed.), The Cambridge Handbok of Personal Relationships, Cambridge- UK: Cambridge University. Page: 486
20. Erkan, R. (2002). Kentleşme ve Sosyal Değişme. Ankara: Bilimadamı Yayınları.
21. Erzene, I. Ş. (2013). Kentsel Dönüşüm ve Uygulanabilirliği ile İlgili Bir Yöntem Yaklaşımı [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
22. Genç, F. N. (2014). Gecekonduyla Mücadeleden Kentsel Dönüşüme Türkiye’de Kentleşme Politikaları. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Dergisi, 1(1): 15-30.
23. Gıddens, A. (2012). Sosyoloji İ. Yılmaz vd., (Çev.), İstanbul: Kırmızı Yayınları.
24. Giddens, A. (2008). Modernliğin Küreselleşmesi. D. Held ve A. Mcgrew (Ed.), Küresel Dönüşümler içinde (81-87). Ankara: Phoenix.
25. Giritlioğlu, G. D. ve Oruç, C. (2006). Şehir Eski Merkezlerinde Yeniden Canlandırma: İstanbul Eminönü Örneği. İTÜ Dergisi, 5(2): 233-241.
26. Güleç Solak, S. (2017). Mekân-Kimlik Etkileşimi: Kavramsal ve Kuramsal Bir Bakış. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(1): 13-37.
27. Gündüz, M. ve Yetim, N. (1997, Ağustos). Terör ve Göç. 2. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Toplum ve Göç, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara.
28. Güneş, S. (2014). Kentsel Dönüşümde Kentsel Haklar ve Soylulaştırma: Şerifali Çiftliği Bölgesi İmar İskân Evlerinde Yapılan Niteliksel Bir Araştırma [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı.
29. Güzey, Ö. (2012). Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Uygulamaları: Neo-Liberal Kent Politikaları, Yeni Kentsel Aktörler ve Gecekondu Alanları. İdealkent, 3(7), 64-83.
30. Harvey, D. (1997). Postmodernliğin Durumu. (S. Savran, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
31. Harvey, D. (2008). Umut Mekânları. (Z. Gambetti, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
32. Harvey, D. (2013). Sosyal Adalet ve Şehir. (M. Moralı, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
33. Kara, H. (2010). Denizli Şehrinde Gecekondulaşmanın Önlenmesi ve Toplu Konutlar. Doğu Coğrafya Dergisi, 15(23): 103-118.
34. Karar Gazetesi. https://www.meridyenhaber.com/rantsal-donusum-faciasifelakete-hazirligin-temeli-olan-kentsel-donusumde-rant-yoksa-kepce-yok-anlayisiyla-hareket?utm_source
35. Keleş, R. (1980). Kentbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Sevinç Basımevi, TDK yayınları.
36. Keleş, R. (1984). Kentleşme ve Konut Politikası (Kentbilim İlkeleri). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Basın-Yayın Yüksekokulu Basımevi.
37. Keleş, R. (2017). Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
38. Kıray, M. (1972). Gecekondu: Az Gelişmiş Ülkelerde Hızla Topraktan Kopma ve Kentle Bütünleşememe. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 27(03). https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001108
39. Koçak, H. ve Tolanlar, M. (2008). Kentsel Dönüşüm Uygulamaları (Aydın ve Afyonkarahisar Örnekleri). Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2): 397-415.
40. Koyuncu, A. (2017). Türkiye’de Göç ve Kentleşme. K. Alver (Der.), Kent Sosyolojisi. Konya: Çizgi Kitabevi: 359-375.
41. Kurtuluş, H. (2012). Kentsel Dönüşüme Modern Kent Mitinin Çöküşü Çerçevesinden Bakmak. Planlama Dergisi, (54): 49-53.
42. Kuyucu, T. (2018). Kentsel Dönüşümün Başarısızlığının Kurumsal ve Hukuki Sebeplerine Dair Bir İnceleme. Tesev İyi Yönetim Tartışmaları. http://www.tesev.org.tr. [9 Mart].
43. Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü. (O. Akınhay, D. Kömürcü, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
44. Meder, M., & Bal, S. (2018). Soylulaştırma ve Ankara Dikmen Vadisi Örneği. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (32), 211-223.
45. Özdemir, S., Şahin, M. R., & Yetişkul, E. (2024). Geleneksel Kent Modellerinden Karmaşık Sistem Modellerine Geçiş. Planlama, 34(2)
46. Özden, P. P. (2001). Kentsel Yenileme Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü Üzerine Düşünceler ve İstanbul Örneği. I. Ü. Siyasal Bilgiler Dergisi 24(23): 255-270.
47. Özer, İ. (2004). Kentleşme Kentlileşme ve Kentsel Değişme. Bursa: Ekin Kitabevi.
48. Öztürk, Ö. (2024). Bir Marka Kent Olarak Antalya: Yeni Kentleşme Pratiklerinin Kent ve Kentliler Üzerindeki Etkileri. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
49. Ritzer, G. (2011). Küresel Dünya (Çev: M. Pekdemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
50. Sjoberg, G. (2002). Sanayi Öncesi Kenti (B. Duru ve A. Alkan, Der. Çev.). 20. Yüzyıl Kenti, Ankara: İmge Kitabevi, 37-54.
51. T. C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2014). Kütahya “Şehir Kimliği” Çalıştayı Sonuç Raporu. Kütahya.
52. T. C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2018). Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri İnceleme Raporu. Ankara.
53. Tekin, G. (2018). Modern Kentin Nostaljik İmgesi: Yeni Nesil Mahalleler. Millî Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 30(119): 100-113.
54. TÜİK Gösterge Uygulaması. (2019). https://biruni.tuik.gov.tr/ilgosterge/?locale=tr [2 Mart].
55. Uğurlu, Ö. (2017). Kentlerin Tarihsel Gelişimi. A. Kanbak vd., (Der.), Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları, İstanbul: Örgün Yayınevi, 25-70.
56. Wirth, L. (2002). Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentlileşme. (B. Duru, A. Aklan, Çev.), (Der.), 20. Yüzyıl Kenti, Ankara: İmge Yayınevi, 77-106.
57. Yenice, M. S. (2014). Türkiye’nin Kentsel Dönüşüm Deneyiminin Tarihsel Analizi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 16(1): 76-88.