Dolaylı Yoldan Bir Analiz: Türkiye’de Kadına Yönelik Cinsel Şiddetin İzini Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması  2003–2018’de Sürmek

Öz

Türkiye’de kadınların dolaylı cinsel şiddetle maruziyetini ve ilişkili faktörleri incelemeyi amaçlayan bu çalışmada 2003, 2008, 2013 ve 2018 yıllarına ait Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları (TNSA) verileri kullanılarak bu verilerin ikincil analizi yapılmıştır. 
Bulgular, cinsel şiddete dolaylı olarak maruz kalan kadın oranının 2003’te %4,9 iken 2018’de %1,9’a düştüğünü göstermektedir. Eğitimsiz kadınların cinsel şiddete maruz kalma olasılığı, 2003 ve 2008 yıllarında lise ve üzeri eğitimli kadınlara kıyasla ortalama 2 ve 3 kat daha fazla bulunmuştur. 2008, 2013 ve 2018 yıllarında kadının yaşı her bir yıl arttıkça cinsel şiddet görme olasılığı %10 azalmaktadır. 2003 yılında çocuk sayısındaki her bir artışın, cinsel şiddeti düşündüren durumların yaşanma olasılığını 1,14 kat artırdığı saptanmıştır; yıllar içinde artarak en son 2018 yılında yaklaşık 1,5 kata ulaşmıştır. Refah düzeyinin cinsel şiddetle ilişkili durumlar üzerindeki etkisi yıllara göre değişkenlik göstermektedir. 2003 yılında en yüksek refah düzeyi referans alındığında, daha düşük düzeylerde olan kadınların cinsel şiddet yaşama olasılığı ortalama 1,5 kat artmış görünse de bu fark tüm değişkenlerin kontrol edildiği modelde anlamlı değildir. 2008 ve 2013 yıllarında anlamlı bir ilişki saptanmamış olup 2018 yılında ise yalnızca bölgesel değişkenlerin yer aldığı modelde, düşük ve orta refah düzeyindeki kadınların cinsel şiddeti düşündüren durumlara maruziyet riskinin 3 kat ve 2,3 kat arttığı görülmüştür.
Çalışmanın bulgularına göre Türkiye’de kadınların dolaylı cinsel şiddet ilişkili durumlara maruziyetinde yıllar içinde gözlenen azalma, olumlu ve umut verici bir gelişmedir. Kadınların cinsel şiddetle karşılaşma olasılığını etkileyen faktörler arasında eğitim ve refah düzeyinin belirleyici olduğu, bu çalışmada da literatürle uyumlu biçimde ortaya konmuştur. Eğitim düzeyi, yaş, çocuk sayısı ve refah durumu gibi sosyo-demografik değişkenler, cinsel şiddetle ilişkili durumların yaşanmasında anlamlı rol oynamaktadır. Bu bulgular, cinsel şiddetin önlenmesine yönelik politikaların sosyoekonomik eşitsizliklerin azaltılmasına odaklanması gerektiğini göstermektedir. Özellikle çocuk sayısındaki artışın şiddetle paralel seyrettiği göz önünde bulundurularak, aile planlaması hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve kadınların eğitime erişiminin desteklenmesi öncelikli müdahale alanları olarak değerlendirilmektedir.

Referanslar

1. Ahinkorah, B. O., Dickson, K. S., & Seidu, A.-A. (2018). Women decision-making capacity and intimate partner violence among women in sub-Saharan Africa. Archives of Public Health, 76, Article 5.
2. Alkan, Ö., Serçemeli, C., & Özmen, K. (2022). Verbal and psychological violence against women in Turkey and its determinants. PLoS One, 17(2), e0263705.
3. Baysan Arabacı, L., & Karadağlı, A. (2006). Hemşire ve ebelerin kadına yönelik şiddet belirtilerini tanımalarına ilişkin ölçek geliştirme. Sağlık ve Toplum Dergisi, 16(2), 101–111.
4. Birleşmiş Milletler. (2009). Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi (CEDAW). Birleşmiş Milletler Kadın İzleme Merkezi (DAW). Retrieved May 19, 2025, from https://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/
5. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu. (1993, December 20). Kadınlara Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılmasına Dair Bildiri (Karar 48/104). https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/declaration-elimination-violence-against-women
6. CEDAW Sivil Toplum Yürütme Kurulu. (2021, July). Türkiye CEDAW Sivil Toplum Yürütme Kurulu’nun BM Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi’ne sunduğu 8. Periyodik Dönem Gölge Raporu.
7. Ellsberg, M., & Heise, L. (2005). Researching violence against women: A practical guide for researchers and activists. World Health Organization; Program for Appropriate Technology in Health (PATH).
8. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2003). Türkiye nüfus ve sağlık araştırması 2003. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Devlet Planlama Teşkilatı, & Avrupa Birliği.
9. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2009). Türkiye nüfus ve sağlık araştırması, 2008. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, & TÜBİTAK.
10. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2014). 2013 Türkiye nüfus ve sağlık araştırması. Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı & TÜBİTAK.
11. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2019). 2018 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı & TÜBİTAK.
12. Irwin, A., & Scali, E. (2010). Action on the social determinants of health: Learning from previous experiences (Social Determinants of Health Discussion Paper 1). World Health Organization.
13. Johnson, K. (2003). Dialectics of power and violence in the home: A comparative analysis of women’s experience of domestic violence in Haïti and Nicaragua [Unpublished doctoral dissertation]. University of Maryland.
14. Kadına Yönelik Şiddetin Sebeplerinin Tüm Yönleriyle Araştırılarak Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu. (2021). Kadına yönelik şiddetin sebeplerinin tüm yönleriyle araştırılarak alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi amacıyla kurulan Meclis Araştırması Komisyonu raporu. Türkiye Büyük Millet Meclisi.
15. Kelleci, A. (2023). Domestic violence & cycle of violence: Review study. Cumhuriyet University Journal of Social Sciences (CUJOSS), 47(1), 87–97. http://cujos.cumhuriyet.edu.tr/tr/download/article-file/2779828
16. Kishor, S., & Johnson, K. (2004). Profiling domestic violence: A multi-country study. ORC Macro.
17. Limnili, G., & Özçakar, N. (2017). Farklı boyutlarıyla şiddet. Klinik Tıp Aile Hekimliği, 9(2), 55–60. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ktah/issue/47179/572628
18. Sancar, S. (2024). Türkiye'de kadına yönelik şiddet konusunda algı ve tutumlar: TNSA 2003–2018 analizi [Tıpta uzmanlık tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Veri Tabanı.
19. Türkiye Cumhuriyeti Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı & Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE). (2009). Türkiye’de kadına yönelik aile içi şiddet araştırması.
20. Türkiye Cumhuriyeti Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı & Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE). (2015). Türkiye’de kadına yönelik aile içi şiddet araştırması.
21. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü. (2016). Aile içi şiddetle mücadele el kitabı.
22. United Nations Commission on Human Rights. (2003). Elimination of violence against women (Commission on Human Rights Resolution 2003/45).
23. World Health Organization. (2014). Global status report on violence prevention 2014.
24. World Health Organization. (2021). Violence against women prevalence estimates, 2018: Global, regional and national prevalence estimates for intimate partner violence against women and global and regional prevalence estimates for non-partner sexual violence against women. https://www.who.int/publications/i/item/9789240022256
25. World Health Organization. (2022). Violence info. Retrieved May 19, 2025, from https://apps.who.int/violence-info/
26. World Health Organization. (2024). Violence against women. Retrieved May 19, 2025, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/violence-against-women
27. Young Lives. (2018). Understanding child marriage: Insights from comparative research. Oxford Department of International Development. https://www.younglives.org.uk