Pelin Esmer’in O da Bir Şey mi? Filminde Gerçeklik, Kurmaca ve Görsel Anlatının Palimpsest Katmanları

Öz

Bu çalışmanın amacı palimpsest yöntem hakkında bilgi vermek ve Pelin Esmer’in sinema ve kentsel bellek ilişkisini ögelerle görünür kılan bir eseri olan “O da bir şey mi” filmini okuyarak palimpsest ögeleri yorumlamaktır. Çalışma film aracılığıyla kimlik, mekân ve hafıza ilişkisini çözümleyerek, sinema çalışmalarında palimpsest yaklaşımına dayalı daha kapsamlı tartışmalara zemin hazırlamaktadır. İncelenen film bireysel ve toplumsal hafızanın izlerini taşıyan mekânlar aracılığıyla geçmiş ile bugünü iç içe geçirerek çok katmanlı bir anlatı kurmaktadır. Mekanı, karakterlerin iç dünyasıyla bütünleştirerek sadece fiziksel bir arka plan değil, toplumsal ve bireysel hafızanın yaşayan bir arşivi hâline getirmektedir. Bu çok katmanlı yapı, gerçek ve kurmaca arasındaki sınırları silikleştirerek, izleyiciye kentin ve bireyin kimlik duygusunu deneyimleme olanağı sunmakta ve toplumsal hafızayı görünür kılmaktadır. Palimpsest, tarihsel ve kültürel katmanların birbirine eklemlenerek hem sürekliliği hem de dönüşümü görünür kılan bir okuma biçimidir. Film palimpsest metodoloji ve palimpsest kentler kavramsal çerçevesi üzerinden incelenmiştir. Analiz sonucunda filmdeki mekân-temelli anlatının bireysel kimlik ile kentsel hafıza arasındaki geçirgenliği açığa çıkardığı sonucuna ulaşılmıştır.

Referanslar

1. Akdoğan, G. (2018). İşe Yarar Bir Şey’de yolculuk, hareket ve zaman. SineFilozofi, 3(6), 3-22.
2. Alexander, M. J. (2005). Pedagogies of crossing: Meditations on feminism, sexual politics, memory, and the sacred. Duke University Press.
3. Aru, K. (1948). Söke imar planı ve raporu. Arkitekt. https://www.kemalahmetaru.itu.edu.tr/soke.pdf
4. Arusoğlu, Z. E. (2013). Çok katmanlı kentlerde kimlik sorunsalı: Palimpsest bir kentsel alan olarak Ulus örneğinin incelenmesi [Yayımlanmış yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi].
5. Ashcroft, B., Griffiths, G., & Tiffin, H. (2013). Post-colonial studies: The key concepts (3rd ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/978023777855
6. Avcı, İ. B. (2017). Yeni Türk Sineması’nın minör temasları: “Gözetleme Kulesi”. SineFilozofi, 2(4), 7-24.
7. Aydın, S. N., & Ege, Ö. (2022). Türkiye sinema afişleri üzerine göstergebilimsel bir inceleme: Pelin Esmer film afişleri. Sanat ve Tasarım Dergisi, (29), 67-94.
8. Aytaç, O. (2020). Sinemada yaşlılık temsillerine karşılaştırmalı bir bakış. Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, 4(4), 40-50.
9. Büte, B. E. (2025, 18 Ekim). O da Bir Şey mi: Hikâyenin yeni anlatıcısı. Biamag. https://bianet.org/yazi/o-da-bir-sey-mi-hikayenin-yeni-anlaticisi-312630
10. Coloma, R. S., Means, A., & Kim, A. (2009). Palimpsest histories and catachrestic interventions. Counterpoints, 369, 3-22.
11. Çiçekoğlu, F. (2020). Female agency in Pelin Esmer films: The Play (2005) and Queen Lear (2019). E. Y. İnan & G. K. Kılıç (Ed.), Female agencies and subjectivities in film and television (ss. 27-43). Springer International Publishing.
12. Deniz, E. (2025, 19 Ekim). Pelin Esmer, ‘O Da Bir Şey Mi’yi anlattı: ‘Gerçek kimin umrunda?’. Diken. https://www.diken.com.tr/pelin-esmer-o-da-bir-sey-miyi-anlatti-gercek-kimin-umrunda/
13. Doğan, İ. T. (2022). Son dönem Türk sinemasında mekan-bellek ilişkisi: “11’e 10 Kala” filmi örneği. İletişim Bilimi Araştırmaları Dergisi, 2(1), 19-26.
14. Ekinci, B. T. (2015). Çağdaş Türk sinemasında belgesel ve kurmaca anlatım yöntemleri üzerine bir değerlendirme: Koleksiyoncu ve 11’e 10 Kala filmlerinin karşılaştırmalı analizi. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (52), 49-63.
15. Emirönal, B. (2016). Belgesel ve kurmacanın ötesinde eşikteki gerçeklik: Pelin Esmer sineması [Doktora tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi].
16. Greaves, A. M. (2005). Miletos: Archaeology and history. Routledge.
17. Güngör Kılıç, E. (2020). Dişil sinema dilinden inşa edilen erkek(lik)ler: Pelin Esmer sineması. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (34), 159-184. https://doi.org/10.31123/akil.696615
18. İş, E. (2025). İşe Yarar Bir Şey filminde varoluşçu feminizm perspektifinde kadının temsili. Kocatepe Sanat, Tasarım ve İletişim Dergisi, 1(1), 106-124.
19. Kaomea, J. (2003). Reading erasures and making the familiar strange: Defamiliarizing methods for research in formerly colonized and historically oppressed communities. Educational Researcher, 32(2), 14-23.
20. Kırel, S. (2009). Pelin Esmer’in “Oyun” belgeseli çerçevesinde kadın deneyimlerinin aktarılmasında belgesel filmin yeri. Kültür ve İletişim, 12(23), 127-160.
21. Kroessler, J. A. (2015). The city as palimpsest. John Jay College of Criminal Justice Publications. https://academicworks.cuny.edu/jj_pubs/42/
22. Mızıkacı, M. (2021). Bir flaneuse yolculuğu olarak ‘İşe Yarar Bir Şey’. SineFilozofi, 6(11), 845-857.
23. Moss, C. M., & Schreiber, J. B. (2006). The palimpsest: A conceptual framework for understanding teacher beliefs [Konferans sunumu]. The American Educational Research Association Annual Meeting, San Diego, CA.
24. Okello, W. K., & Duran, A. (2021). ‘Here and there, then and now’: Envisioning a palimpsest methodology. International Journal of Qualitative Methods, 20. https://doi.org/10.1177/16094069211042233
25. Olgunsoy, U. C. (2021). Sinemasal gerçekçilik halen mümkün mü? Klasik ve güncel kuramlar bağlamında günümüz Türkiye sinemasında gerçekçilik eğilimleri. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 12(1), 113-145.
26. Online Etymology Dictionary. (t.y.). Palimpsest. Online Etymology Dictionary içinde. Erişim tarihi: 12 Kasım 2025, https://www.etymonline.com/search?q=palimpsest
27. Öncel, A. D. (2021). Kemal Ahmet Arû’nun Söke İmar Planı izinde Erken Cumhuriyet Dönemi konutlarının kentle kurduğu ilişkiyi anlamak. Mimarist, 21(71), 17-29.
28. Sayar, Y., & Altun, D. (2019). Ziya Nebioğlu. Ege Mimarlık, 2, 12-17.
29. Söke Belediyesi. (2023, 18 Eylül). Söke’nin tarihi Efes sineması ayağa kaldırılıyor. https://www.soke.bel.tr/haberler/sokenin-tarihi-efes-sinemasi-ayaga-kaldiriliyor
30. Şen, M. T. (2025, 27 Eylül). O da Bir Şey mi: Aynı hikâyenin iki ucu. Ötekisinema. https://www.otekisinema.com/o-da-bir-sey-mi/
31. Uraz, D. Y. (2023). Palimpsest olgusu ve fotoğrafta katman (Yayın No. 32258524) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. ProQuest Dissertations & Theses Global.
32. Yavuz, İ. (2023). Sinemada anlatı kuramı: Pelin Esmer sinemasında anlatı [Yayımlanmış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi].