Bu Kadar Gülünecek Ne Var? Sosyal Bir Sistem Olarak Mizah

Öz

Mizah, kişisel bir eğlence biçiminden çok daha öteye geçerek toplumsal yapıların eleştirilmesinde, dönüşümünde veya güçlenmesinde rol oynar. Bu çalışma, mizahın toplumsal yapıların hem sürekliliğinde hem de eleştirisi ve dönüşümündeki çift yönlü bu rolünü sosyolojik olarak incelemektedir. Klasik mizah araştırmalarında üstünlük, uyumsuzluk ve rahatlama teorileri mizahın daha çok kişisel düzeydeki psikolojik ve duygusal etkilerine odaklanırken, işlevselcilik, çatışma teorisi, sembolik etkileşimcilik, fenomenoloji ve karşılaştırmalı-tarihsel sosyoloji gibi sosyolojik yaklaşımlar mizahın toplumsal yapıların üretimi, eleştirisi ve dönüşümündeki rolüne odaklanır. Bu ayrım, çalışmanın teorik çerçevesini şekillendirmiş ve mizahın çok katmanlı yapısını anlamaya yönelik bir bakış açısı sunmuştur. Ayrıca çalışma, dijitalleşme ve küreselleşmenin etkisiyle mizahın evrenselleşirken yerel ve kültürel olarak yeniden şekillendiğini göstermiştir. Son olarak bu bağlam içinde Osmanlı’dan günümüze Türkiye’deki mizahın kısa tarihsel gelişimi incelenerek örneklendirilmiştir. Çalışma, mizahın sosyal bağları güçlendirme ve kimlik inşasındaki dönüştürücü etkilerini gösterirken ayrımcılık, dışlama ve toplumsal eşitsizlikleri yeniden üretme gibi riskleri taşıdığını da tartışmıştır.

Referanslar

1. Adorno, T. W. (2007). Kültür endüstrisi kültür yönetimi. (Çev. Nihat Ülner, Mustafa Tüzel, Elçin Gen). İstanbul: İletişim Yayınları.
2. Alay, O. (2019). Mizah kavramı ve mizahın tarihsel süreci. Türk Dili Dergisi, 22-30.
3. Aquinas, T. (1947). Summa theologica. Cincinnati: Benziger Bros. (Original work published 1274/1911).
4. Arık, B. (2002). Karikatür tarihimizde önemli bir dönemeç: Marko Paşa Gazetesi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. 1(12), 237-253.
5. Aristoteles. (2007). Poetika. (Çev. Samih Rifat). Can Yayınları.
6. Aydın, E. (2021). Unutulan gazete Marko Paşa. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(1), 24-45. https://doi.org/10.47088/utad.907957
7. Bakhtin, M. (2001). Karnavaldan romana. (Çev. Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
8. Bakhtin, M. (2005). Rabelais ve dünyası. (Çev. Çiçek Öztek). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1965).
9. Bayraktar, Z. (2010). Mizah teorileri ve mizah teorilerine göre Nasreddin Hoca fıkralarının tahlili (Yayın No. 262134) [Doktora tezi. Ege Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
10. Bergson, H. (1913). Laughter: An essay on the meaning of the comic. New York: The Macmillan Company.
11. Billig, M. (2005). Laughter and ridicule: Towards a social critique of humour. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
12. Blumer, H. (1969). Symbolic interactionism: Perspective and method. Berkeley: University of California Press.
13. Boz, U. (2014). Toplumsal eleştiri yöntemi olarak mizah ve Türk mizahı: Yeni medyadan Bahattin örneği. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. (21), 143-159. https://doi.org/10.31123/akil.442982
14. Browne, A. L. (2016). Can people talk together about their practices? Focus groups, humour and the sensitive dynamics of everyday life. Area, 48(2), 198-205. https://doi.org/10.1111/area.12250
15. Cameron, W. B. (1963). Informal sociology: A casual introduction to sociological thinking. New York: Random House.
16. Chapple, A., & Ziebland, S. (2004). The role of humor for men with testicular cancer. Qualitative Health Research, 14(8), 1123-1139. https://doi.org/10.1177/1049732304267455
17. Coser, R. L. (1959). Some social functions of laughter: A study of humor in a hospital setting. Human Relations, 12(2), 171–182. https://doi.org/10.1177/001872675901200205
18. Davidson, J. (2001). 'Joking apart…': A'processual'approach to researching self-help groups. Social & Cultural Geography, 2(2), 163-183. https://doi.org/10.1080/14649360120047797
19. Davies, C. (1998). Jokes and their relation to society. Berlin: Walter de Gruyter.
20. Davis, J. M. (Ed.). (2006). Understanding humor in Japan. Detroit: Wayne State University Press.
21. Eagleton, T. (2020). Mizah. (Çev. Melih Pekdemir) İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 2019).
22. Freud, S. (1960). Jokes and their relation to the unconscious. (J. Strachey, Trans.). New York: Norton. (Original work published 1905).
23. Goffman, E. (1967). Interaction ritual: Essays on face-to-face behavior. New York: Pantheon Books.
24. Hobbes, T. (1996). Leviathan. (R. Tuck, Ed.). Cambridge: Cambridge University Press. (Original work published 1651).
25. Kant, I. (1914). Critique of judgment. (Trans. JH. Bernard). London: Macmillan. (Original work published 1790).
26. Kierkegaard, S. (2013). Kahkaha benden yana. (Çev. Nedim Çatlı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1989).
27. Kotthoff, H. (2006). Gender and humor: The state of the art. Journal of Pragmatics., 38(1), 4–25. https://doi.org/10.1016/j.pragma.2005.06.003
28. Kuipers, G. (2014). Encyclopedia of humor studies, In Attardo, Salvatore (ed.), vol. 2. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
29. Lewis, P. (2006). Cracking up: American humor in a time of conflict. Chicago: University of Chicago Press.
30. Lippitt, J. (1994). Humour and incongruity. Cogito. 8(2), 147-153.
31. Lockyer, S., & Pickering, M. (Eds.). (2005). Beyond a Joke: The limits of humour. London: Palgrave Macmillan.
32. Martin, R. A. (2007). The psychology of humor: An integrative approach. Burlington: Elsevier Academic Press.
33. Mead, G. H. (1934). Mind, self, and society: From the standpoint of a social sehaviorist. Chicago: University of Chicago Press.
34. Meyer, J. C. (2000). Humor as a double-edged sword: Four functions of humor in communication. Communication theory, 10(3), 310-331. https://doi.org/10.1111/j.1468-2885.2000.tb00194.x
35. Morreall, J. (1986). The philosophy of laughter and humor. Albany, New York: State University of New York Press.
36. Morreall, J. (2014). Humor, philosophy and education. Educational Philosophy and Theory, 46(2), 120-131. https://doi.org/10.1080/00131857.2012.721735
37. Mulkay, M. J. (1988). On humour: Its nature and its place in modern society. Cambridge: Polity Press; B. Blackwell.
38. Navasky, V. S. (2013). The art of controversy: Political cartoons and their enduring power. New York: Knopf.
39. Öngören, F. (1998). Cumhuriyet'in 75. yılında Türk mizahı ve hicvi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
40. Özocak, G. (2011). Türkiye’de siyasi iktidarın mizahla imtihanı: İfade özgürlüğü ve karikatür. TBB Dergisi, 94, 260-294.
41. Platon (2019). Philebos. (Çev. Furkan Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
42. Powell, C., & Paton, G. E. C. (1988). Humour in society: Resistance and control. London: Palgrave Macmillan.
43. Pradhan, S., Pradhan, S., Laraway, S. & Snycerski, S. (2021). “No laughing matter”: The influence and necessity of the laugh track on humor and enjoyability in a comedic sitcom. The Journal of Communication and Media Studies 6 (4), 1-14. https://doi.org/10.18848/2470-9247/CGP/v06i04/1-14
44. Provine, R. R. (2000). Laughter: A scientific investigation. New York: Viking.
45. Rahimi, B. (2015). Satirical cultures of media publics in Iran. International Communication Gazette, 77(3), 267-281. https://doi.org/10.1177/1748048514568761
46. Robinson, J. (2009). Laughter and forgetting: Using focus groups to discuss smoking and motherhood in low‐income areas in the UK. International Journal of Qualitative Studies in Education, 22(3), 263-278. https://doi.org/10.1080/09518390902835421
47. Russell, D. (2002). Self-deprecatory humour and the female comic: Self-destruction or comedic construction?. (Editorial). thirdspace: a journal of feminist theory & culture, 2(1).
48. Saygılı, H., & Konar, E. (2021). Türkiye’nin 1950’li yıllarına mizah gözlüğüyle bakmak: Akbaba dergisi (1952-1960). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8(2), 589-626. https://doi.org/10.46868/atdd.131
49. Schöpf, A. C., Martin, G. S., & Keating, M. A. (2017). Humor as a communication strategy in provider–patient communication in a chronic care setting. Qualitative Health Research, 27(3), 374-390. https://doi.org/10.1177/1049732315620773
50. Sen, A. (2012). Humour analysis and qualitative research. Social Research Update, (63), 1-4.
51. Şahin, E. (2017). Tanzimat’tan II. Meşruiyet’e Osmanlı’da mizah basını. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 20-43.
52. Şen, F. (2019). 1970'lerden günümüze değişen toplumsal yapının Türk komedi film karakterlerine yansıması. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 41, 711-725.
53. Spencer, H. (1875). The physiology of laughter. In H. Spencer, Illustrations of universal progress: A series of discussions (pp. 194–209). New York: D. Appleton & Company.
54. Tucker, T. T. (2018). Furiously funny: Comic rage from Ralph Ellison to Chris Rock. Gainesville: University Press of Florida.
55. Tural, E. (2017). 12 Eylül 1980 askeri darbesinin karikatür üzerinden analizi: Gırgır dergisi örneği. TESAM Akademi Dergisi, 4(2), 35-66.
56. Watson, C. (2015). A sociologist walks into a bar (and other academic challenges): Towards a methodology of humour. Sociology, 49(3), 407-421. https://doi.org/10.1177/0038038513516694
57. Wickberg, D. (1998). The senses of humor: Self and laughter in modern America. Ithaca, NY: Cornell University Press.