Sosyal Bilimler ve Sağlık Bülteni

Özgün Makale

Sayı 15 (2025)

Türkiye'de Kanser Ölüm Oranları ve Sosyoekonomik Farklılıklar: 2024 Yılı İçin Ülke Genelinde İl Değerlendirmesi

Gönderildi
July 31, 2025
Yayınlanmış
2025-08-22

Öz

Bu kantitatif çalışma, Türkiye'deki 81 ilin 2024 yılına ait verileri kullanılarak kanserden ölüm oranları ile sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Yaşa göre standardize edilmiş mortalite oranları (SMR), yaş yapısının karıştırıcı etkisini kontrol altına almak amacıyla indirekt standardizasyon yöntemiyle hesaplanmıştır. Sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi, 2017 Türkiye Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE) verileri kullanılarak hem sürekli (normalize skor) hem de kategorik (altı kademeli) değişken olarak değerlendirilmiştir. SEGE kademelerine göre yapılan varyans analizinde SMR açısından anlamlı bir fark saptanmamıştır. Ancak korelasyon analizinde normalize SEGE skoru ile SMR arasında zayıf ancak anlamlı pozitif bir ilişki bulunmuştur (p=0,048). Bu bulgu, sosyoekonomik açıdan daha gelişmiş illerde, yaş etkisinden arındırılmış kanser ölümlerinin daha sık kaydedildiğini ve bunun tanı-kayıt sistemlerinin etkinliğiyle ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. SEGE skorlarının sürekli değişken olarak kullanımı, bölgesel karşılaştırmalarda daha hassas analizler yapılmasını sağlamaktadır. Gelişmemiş illerde SMR'nin düşük olması, eksik tanı, sağlık göçü veya kayıt sistemlerinin zayıflığı gibi nedenlerle ilişkili olabilir. Bulgular, sağlık verilerinin yapısal eşitsizlikler ve bölgesel farklılıklar bağlamında değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Referanslar

  1. American Psychological Association. (2025). Socioeconomic status. American Psychological Association. https://www.apa.org/topics/socioeconomic-status
  2. Barakat, C., & Konstantinidis, T. (2023). A Review of the Relationship between Socioeconomic Status Change and Health. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(13), 6249. https://doi.org/10.3390/ijerph20136249
  3. Carriere, R., Adam, R., Fielding, S., Barlas, R., Ong, Y., & Murchie, P. (2018). Rural dwellers are less likely to survive cancer – An international review and meta-analysis. Health & Place, 53, 219–227. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2018.08.010
  4. Clegg, L. X., Reichman, M. E., Miller, B. A., Hankey, B. F., Singh, G. K., Lin, Y. D., Goodman, M. T., Lynch, C. F., Schwartz, S. M., Chen, V. W., Bernstein, L., Gomez, S. L., Graff, J. J., Lin, C. C., Johnson, N. J., & Edwards, B. K. (2009). Impact of socioeconomic status on cancer incidence and stage at diagnosis: selected findings from the surveillance, epidemiology, and end results: National Longitudinal Mortality Study. Cancer Causes & Control, 20(4), 417–435. https://doi.org/10.1007/s10552-008-9256-0
  5. Feinstein, J. S. (1993). The Relationship between Socioeconomic Status and Health: A Review of the Literature. The Milbank Quarterly, 71(2), 279. https://doi.org/10.2307/3350401
  6. Giannakou, K., & Lamnisos, D. (2022). Small-Area Geographic and Socioeconomic Inequalities in Colorectal Cancer in Cyprus. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(1), 341. https://doi.org/10.3390/ijerph20010341
  7. Jeong, W., Jang, S.-I., Park, E.-C., & Nam, J. Y. (2020). The Effect of Socioeconomic Status on All-Cause Maternal Mortality: A Nationwide Population-Based Cohort Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(12), 4606. https://doi.org/10.3390/ijerph17124606
  8. Leng, B., Jin, Y., Li, G., Chen, L., & Jin, N. (2015). Socioeconomic status and hypertension. Journal of Hypertension, 33(2), 221–229. https://doi.org/10.1097/HJH.0000000000000428
  9. Marmot, M. (2005). Social determinants of health inequalities. The Lancet, 365(9464), 1099–1104. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(05)71146-6
  10. Metintaş, S., Ak, G., Aydilek, O., & Metintaş, M. (2024). Is lung cancer mortality associated with the socioeconomic development of countries? Eurasian Journal of Pulmonology, 156–166. https://doi.org/10.14744/ejp.2024.1214
  11. Pruitt, S. L., Shim, M. J., Mullen, P. D., Vernon, S. W., & Amick, B. C. (2009). Association of Area Socioeconomic Status and Breast, Cervical, and Colorectal Cancer Screening: A Systematic Review. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention, 18(10), 2579–2599. https://doi.org/10.1158/1055-9965.EPI-09-0135
  12. Sari, V. K., & Prasetyani, D. (2021). Socioeconomic Determinants of Infant Mortality Rate in Asean: A Panel Data Analysis. JAS (Journal of ASEAN Studies), 9(1). https://doi.org/10.21512/jas.v9i1.7280
  13. Segnan, N. (1997). Socioeconomic status and cancer screening. IARC Scientific Publications, 138, 369—376. http://europepmc.org/abstract/MED/9353678
  14. T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2019). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması SEGE-2017.
  15. Tetzlaff, F., Nowossadeck, E., Jansen, L., Michalski, N., Barnes, B., Kraywinkel, K., & Hoebel, J. (2023). Widening area-based socioeconomic inequalities in cancer mortality in Germany between 2003 and 2019. Scientific Reports, 13(1), 17833. https://doi.org/10.1038/s41598-023-45254-5
  16. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. (2021). Türkiye Kanser Kontrol Programı .
  17. Türkiye İstatistik Kurumu. (2025a, February 6). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2024. Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2024-53783
  18. Türkiye İstatistik Kurumu. (2025b, June 19). Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri, 2024. Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-ve-Olum-Nedeni-Istatistikleri-2024-54195
  19. Vaccarella, S., Georges, D., Bray, F., Ginsburg, O., Charvat, H., Martikainen, P., Brønnum-Hansen, H., Deboosere, P., Bopp, M., Leinsalu, M., Artnik, B., Lorenzoni, V., De Vries, E., Marmot, M., Vineis, P., Mackenbach, J., & Nusselder, W. (2023). Socioeconomic inequalities in cancer mortality between and within countries in Europe: a population-based study. The Lancet Regional Health – Europe, 25. https://doi.org/10.1016/j.lanepe.2022.100551
  20. World Health Organization. (2024, July 1). Global cancer burden growing, amidst mounting need for services. World Health Organization. https://www.who.int/news/item/01-02-2024-global-cancer-burden-growing--amidst-mounting-need-for-services
  21. World Health Organization. (2025). Cancer. World Health Organization. https://www.who.int/health-topics/cancer#tab=tab_1