Türkiye’de Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Akılcı İlaç Kullanma Durumlarının Değerlendirilmesi

Öz

ÖZ

İlaç kullanımı, sağlık hizmetlerinin vazgeçilemez bir parçasıdır. Hastaların ilaçları klinik ihtiyaçlarına uygun şekilde kişisel gereksinimlerini karşılayacak dozlarda, yeterli zaman diliminde, kendilerine ve topluma en düşük maliyette almalarını gerektiren kurallar bütünü akılcı ilaç kullanımı (AİK) olarak isimlendirilir. Bu çalışmada Türkiye’yi temsil edebilecek bir örneklem üzerinden üçüncü sınıf öğrencilerinin, AİK durumlarının araştırılması amaçlanmıştır. Kesitsel tipteki bu çalışma 2018-2019 eğitim yılında, kliniğe geçmemiş ve AİK eğitimi almamış olması nedeni ile, üçüncü sınıf tıp fakültesi öğrencileri ile yürütülmüştür. Çalışmada Türkiye’nin her bir coğrafik bölgesinden rastgele bir tıp fakültesi alınmıştır ve tabakalı basit rastgele yöntemi ile öğrenciler seçilmiştir. Örneklem büyüklüğü 730 öğrenci olarak hesaplanmış ve karşılaşılabilecek kayıplarla birlikte toplam 800 kişi alınmış, 705(%88,1)’ine ulaşılmıştır. Katılımcılara sosyodemografik özelliklerini araştırmaya yönelik üç soru; ilaç kullanım alışkanlıklarını öğrenmeye yönelik 21 soru olan bir anket uygulanmıştır. Hatırlanmama/yanlış hatırlama olasılığını önlemek için, sorular son bir yılı kapsayacak şekilde sorulmuştur.

Katılımcılar son bir yıl içinde ortanca 3(2-5) kere ve en son 2(1-4) ay önce hekime başvurduğunu ve 1(1-2) ay önce ilaç kullandıklarını ifade etmişlerdir. Katılımcıların 88(%12,5)’i en az bir tane kronik sağlık sorununun olduğunu; bunların alerji (%24,4), reflü/gastrit (%11,4) ve baş ağrısı (%9,1) olduğunu belirtmişlerdir. Öğrencilerin %23,4’ü vitamin-mineral desteği kullandığını %22,3’ü ise ilaç dışı bir ürün kullandığını belirtmiş ve ilaç dışı kullanılan ürünler içinde de en sık %64,3 ile bitkisel ürünler yer almıştır. Öğrencilerin %89’u hekim önerisi olmadan yaşamın bir döneminde ilaç kullandığını ve bu ilaçları %76,9’u ağrı kesici %64,7’si grip ve soğuk algınlığı ilacı %5,8’i antibiyotik olarak belirtmiştir. Hekim önerisi olmadan kullanılan ilaçlarda bilginin %44,8’i ilaç prospektüsünden, %23,5’ bir tanıdığının tavsiyesinden %20’si eczacıya sorarak edindiği tespit edilmiştir. Çalışmamızda tespit edilen reçetesiz ilaç kullanma sıklığı ve bu konuda başvurdukları güvensiz bilgi kaynakları öğrencilerin eğitimlerinin erken dönemlerinden itibaren AİK yönelik konuların yer alması gerekliliğini göstermektedir. Teorik eğitimin farklı öğrenme yöntemleri ile pratiğe yönelik desteklenmesi atılması gereken önemli bir adımdır.

Referanslar

1. Akıcı, A., Uğurlu, M. Ü., Gönüllü, N., Oktay, Ş., & Kalaça, S. (2002). Pratisyen Hekimlerin Akılcı İlaç Kullanımı Konusunda Bilgi Ve Tutumlarının Değerlendirilmesi. STED, 11(7), 253-257.
2. Aksoy, M., Alkan, A., & İşli, F. (2015). Sağlık Bakanlığı'nın Akılcı Ilaç Kullanımını Yaygınlaştırma Faaliyetleri. Türkiye Klinikleri Pharmacology-Special Topics, 3(1), 19-26.
3. Arık, A., Şimşek, O., Şahin, S., Çiftlikli, E., Beyazıt, S. N., Yıldırım, B., Yıldırım, A. (2019). Tip Fakültesinde Öğrenim Gören Öğrencilerin Akılcı İlaç Kullanımına Yönelik Bilgi Tutum ve Davranışları.
4. Aydın, B., & Gelal, A. (2012). Akılcı Ilaç Kullanımı: Yaygınlaştırılması Ve Tıp Eğitiminin Rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 26(1), 57-63.
5. Baş, F. Y., Cankara, F. N., & Yeşilot, Ş. (2013). Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Reçetesiz Ilaç Kullanımının Değerlendirilmesi. SDÜ Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(2), 46-53.
6. Dean, B., Schachter, M., Vincent, C., & Barber, N. (2002). Causes Of Prescribing Errors In Hospital Inpatients: A Prospective Study. The Lancet, 359(9315), 1373-1378.
7. Elmas, A., Güngör, B. B., Artvin, D., Timuroğlu, B., Dur, M., Gündoğdu, A., & Al Yahya, A. H. (2020). Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Öncesi Dönem Öğrencilerinin Akılcı İlaç Kullanımına Yönelik Bilgi, Görüş Ve Davranışları. Jour Turk Fam Phy, 11(2), 68-82.
8. Pınar, N. (2017). Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Akılcı İlaç Kullanım Alışkanlıklarının Belirlenmesi. The Medical Journal Of Mustafa Kemal University, 8(29), 34-40.
9. Pirinçci, E., & Bozan, T. (2016). Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Akılcı İlaç Kullanım Durumları. Fırat Tıp Dergisi, 21(3).
10. Ross, S., & Loke, Y. K. (2009). Do Educational Interventions Improve Prescribing By Medical Students And Junior Doctors? A Systematic Review. British Journal Of Clinical Pharmacology, 67(6), 662-670.
11. Türkiye İlaç Ve Tıbbi Cihaz Kurumu. (2017). Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017. Erişim Adresi: Http://Akilciilac.Gov.Tr/Assets/Announcementsandpublicationspdf/2024/05/1716462801_Aik-Ulusal-Eylem-Plani.Pdf
12. World Health Organization. (2002). Promoting Rational Use Of Medicines: Core Components. Erişim Adresi: Https://Iris.Who.Int/Bitstream/Handle/10665/67438/WHO_EDM_2002.3.Pdf
13. Yapıcı, G., Balıkçı, S., & Uğur, Ö. (2011). Birinci Basamak Sağlık Kuruluşuna Başvuranların Ilaç Kullanımı Konusundaki Tutum ve Davranışları. Dicle Tıp Dergisi, 38(4), 458-465.