Hem Kitap Hem Film: “Bir Halk Düşmanı"

Öz

Norveçli yazar Henrik İbsen 1882 yılında yazdığı “Bir Halk Düşmanı” adlı oyunu ile sadece zengin tüccarların sahip olduğu fabrikaların atıklarıyla kirlenen bir kaplıca suyunu değil aynı zamanda kasabanın doktorunun ağzından, toplumsal yaşamın bir “yalan” temeli üzerine oturduğu için tümüyle Norveç toplumunun da zehirlendiğini iddia etmektedir. Oyun Norveç’in güney kıyısındaki küçük bir kasabada geçmektedir. Kasabanın doktoru Tomas Stockmann kasabanın önemli bir gelir kaynağı olan kaplıca suyunda bol miktarda koli basili olduğunu saptar. Kaynağını aradığında ise bunun kaplıca suyunun geldiği yerdeki deri fabrikalarının atıklarından bulaştığını saptar. Bunun üzerine bu durumu halka açıklayan ve çözüm olarak da fabrikaların ve kaplıcanın kapatılması ve havuzların, ve tüm boruların değiştirilmesi üzerine bir yazı yazarak yayınlanması için kasabasının gazetesi olan “Halkın Postası”na verir. Kaplıcanın kapatılması, yeni tesisler yapılması hem maddi açıdan hem de kasabaya gelen turistler açısından oldukça maliyetli ve büyük bir gürültü çıkartacak bir yazıdır. Önce gazetenin yazı işleri müdürü ve matbaa sahibi daha sonra da yazıdan haberdar olan abisi Belediye ve Kaplıca Yönetim Kurulu Başkanı Peter Stockmann doktoru yazıyı yayınlamaktan vaz geçirmeye çalışırlar. Tüm bu olanlardan sonra Doktor karısının ve çocuklarının da desteğini alarak mücadeleye devam etme kararı alır. Ancak yazısı gazete tarafından basılmaz. Broşür bastırıp dağıtmak ister, hiç bir matbaa bunu kabul etmez. Halka açık toplantı düzenlemek ister, hiç bir salon sahibi buna izin vermez. Sonunda yakın bir dostu olan Kaptan Horster ona geniş bir salonu olan evinin salonunu toplantı yapması için açar. Bu toplantı sonunda bir oylama yapılır ve doctor kasaba tarafından “bir halk düşmanı” olarak ilan edilir. Ertesi gün kaplıca yönetimi doktoru tazminatsız olarak işten çıkartır, doktorun evi halk tarafından taşlanır ve camları kırılır. Belediye Başkanı, doktordan kasabadan altı ay uzaklaşmasını ve sonrasında kaplıcanın temiz olduğuna dair bir yazı yazması koşuluyla dönebileceğini söyler. Doktor bu öneriyi sert bir şekilde reddeder ve tek başına da olsa mücadeleye devam edeceğini belirtir. 1980’li yıllarda AST’da Rutkay Aziz ve arkadaşları tarafından sahneye konan ve benim de izleme şansı bulduğum oyun, Devlet Tiyatroları da dahil çok sayıda tiyatro tarafından sahnelendi ve en son 2024 yılı Kasım ayından itibaren gene Rutkay Aziz tarafından bu sefer İstanbul’da sahnelenmeye başlamıştır. Eser 1978 yılında Arhur Miller’in 1950 yılındaki senaryo uyarlamasına dayanılarak 2.5 milyon dolarlık bir bütçeyle sinema filmine dönüşmüştür. Yönetmenliğini George Schaefer’in yaptığı 103 dakikalık filmde kasaba doktorunu Steve Mc Queen, belediye başkanını ise Charles Durning canlandırmaktadır.