Geçici Koruma Politikası Altında Türkiye’de Yaşayan Suriyeli Kadınlar: Bir Doküman Analizi

Öz

Giriş: Kadınlar göçün her sürecinde toplumsal cinsiyet eşitsizliğine bağlı nedenlerle ortaya çıkan yoksulluk, istismar, travma, şiddet ve sömürü gibi olumsuzluklardan daha fazla etkilenmektedir. Bu nedenle, göçle ilgili araştırmalarda kadın cinsiyete özel veri sunulması özellikle önerilmektedir. Bu araştırmada Türkiye’de Suriyeli kadınların yaşadığı sorunları toplumsal cinsiyet perspektifinden değerlendirmek amaçlanmıştır.

Yöntem: Bu çalışmada kalitatif araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Suriye’den Türkiye’ye göç etmek zorunda kalmış sığınmacılarla ilgili uluslararası kuruluşlar, Türkiye Cumhuriyeti devleti, Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve akademisyenler tarafından hazırlanan ve 2012-2024 yılları arasında yayınlanmış toplam 36 rapor, yarı yapılandırılmış bir veri toplama formu aracılığıyla değerlendirilmiştir. Bulgular barınma, güvenlik, şiddet, beslenme, sağlık, eğitim, yasal durum ve entegrasyon başlıkları altında sunulmuştur.

Bulgular: İncelenen raporlarda toplumsal cinsiyet, dil ve eğitim sorunları ön plana çıkmıştır. Kadın sığınmacıların göçün pasif bir aktörü olarak düşünüldüğü saptanmıştır. Suriyeli kadınların ikinci evlilik ve kız çocuklarının çocuk yaşta evlenme sorunları her iki taraf için de sorun yaratmaktadır. Sığınmacı kadınların özellikle dil engelini aşamadıkları ve kültürel beklentiler neticesinde ev dışına çıkamadıkları, bu nedenle de temel ihtiyaçlarını karşılamakta ve toplumsal entegrasyon konusunda ciddi sorunlar yaşadıkları görülmektedir. Tüm bu sorunların Covid-19 ve 2023 Kahramanmaraş depremi gibi afet dönemlerinde arttığı görülmektedir. Devlet hizmetlerinden yararlanmada resmi olarak kayıt olma koşulu kadınlar için engelleyici bir etken olmaktadır. Yasal düzenlemeler ise uluslararası düzenlemelerle uyumlu değildir.

Sonuç: Suriyeli kız çocuklarının eğitimleri ve meslek sahibi Suriyeli kadınların istihdamına dair projeler üretilmelidir. Sağlık, dil eğitimi, meslek edindirme, iş bulma ve işyeri açma konularında hizmet veren “Çok Amaçlı Toplum Merkezi” sayılarının artırılması gerekmektedir. Yerel yönetimlerin devlet tarafından daha fazla desteklenmesi gerekmektedir. Suriyeli sığınmacı kadınlarla ilgili özellikle toplumsal cinsiyet özelinde yeni araştırmalar yapılarak, uygun politikalar geliştirilmesi gerekmektedir. Salgın hastalıklar, deprem, sel gibi afetler sırasında ve sonrasında toplumsal cinsiyete duyarlı planlamalar yapılması gerekmektedir. Bu amaçla Türkiye Cumhuriyeti devletinin STK’lar ve üniversitelerle daha yakın bir işbirliği oluşturması gerekmektedir.

Referanslar

1. Acar C., Sandıklı B., Mücaz M., Ülger Z. & Torun P. (2015). İstanbul’da Yaşayan Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler: İhtiyaç Analizi Raporu. Bezmi Alem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, İstanbul.
2. AFAD. (2013). Syrian refugees in Turkey, 2013 field survey results. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://www.afad.gov.tr/upload/Node/3925/xfiles/syrian-refugees-in-turkey-2013_baski_30_12_2013_tr.pdf Erişim tarihi: 11 Mart 2014
3. AFAD. (2014). Türkiye'deki Suriyeli Kadınlar. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://www.afad.gov.tr/upload/Node/3932/xfiles/turkiye_deki-suriyeli-kadinlar_-2014.pdf Erişim tarihi: 12 Haziran 2015
4. AFAD. (2016). Health Status Survey of Syrian Refugees in Turkey. Balcılar M (ed). Disaster and Emergency Management Presidency Republic of Turkey, Ministry of Health, WHO. AFAD yayını, Ankara.
5. Aktaş A. (2016). Syrian women refugees in Turkey: The case study of Kilis. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
6. Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu (2018) Türkiye'deki Mülteciler için AB Mali Yardım Programı. https://www.eeas.europa.eu/delegations/turkey/t%C3%BCrkiyedeki-m%C3%BClteciler-i%C3%A7in-ab-mali-yard%C4%B1m-program%C4%B1_tr?s=230 Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024
7. Bahadır H., Taymaz B., Açıkgöz A., Şahan C., Ülken Y., Kilic B. & Sakarya S. (2014). Syrian Refugees in Turkey: A Document Analysis. International Symposium on Socio-Political Challenges in the Mediterranean Region. December 3-4, 2014, Beirut-Lebanon: Abstract Book, pp:24.
8. Bahadır H. (2016). İzmir'in bir mahallesinde yaşayan Suriyeli sığınmacıların sağlık durumları, sağlık hizmetlerine erişimi ve erişimi etkileyen etmenler. [Yayımlanmamış uzmanlık tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
9. Barın H. (2015). Syrian women in Turkey: Social struggles and solution proposals. The Journal of Migration Studies, 1(2), 10-56.
10. Barış Derneği ve Adalet İçin Hukukçular. (2014). Suriye Halkına Karşı İşlenen Savaş Suçları Raporu. https://www.gelenek.org/makale/suriye-halkina-karsi-islenen-savas-suclari-raporu Erişim tarihi: 20 Mart 2018
11. Bezmialem Vakıf Üniversitesi. (2016). Zeytinburnu’ndaki Sığınmacıların Sağlık Durumu Raporu 2015, Torun P. (ed). Bezmialem Vakıf Üniversitesi, İstanbul. http://halksagligi.bezmialem.edu.tr/dosyalar/zeytinburnundaki-siginmacilarin-saglik-durum-raporu-2015.pdf Erişim tarihi: 15 Mart 2016
12. CARE International. (2023). Acil Toplumsal Cinsiyet Analizi Politika Belgesi: Türkiye ve Kuzeybatı Suriye’de Deprem Müdahalesi. https://careevaluations.org/wp-content/uploads/RGA-Politika-Belgesi-Turkiye-Suriye_Subat-2023_TR.pdf Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024
13. Deniz A.Ç., Ekinci Y. & Hülür A.B. (2016). Bizim Müstakbel Hep Harap Oldu, Suriyeli Sığınmacıların Gündelik Hayatı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
14. Dhar R. (2012). Women and International Migration: A Cross-cultural Analysis. Social Change, 42(1) pp. 93-102.
15. Ekmekci P.E. (2017). Syrian refugees, health and migration legislation in Turkey. J Immigrant Minority Health, 19(6):1434-1441.
16. Fleury A. (2016) Understanding Women and Migration: A Literature Review. http://atina.org.rs/sites/default/files/KNOMAD%20Understaning%20Women%20and%20Migration.pdf Erişim tarihi: 2 Ağustos 2017
17. GAR. (2024). Çoklu Kıskaç Altında: Göçmen ve Mülteci Kadınların Sorunları Üzerine Güncel Bir Değerlendirme. Göç Araştırmaları Derneği. https://www.gocarastirmalaridernegi.org/tr/calismalar/arastirmalar/coklu-kiskac-altinda-gocmen-ve-multeci-kadinlarin-sorunlari-uzerine-guncel-bir-degerlendirme/403-coklu-kiskac-altinda-gocmen-ve-multeci-kadinlarin-sorunlari-uzerine-guncel-bir-degerlendirme-raporu-yayimlandi Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024
18. Göç Edenler Sosyal Yardımlaşma ve Kültür Derneği. (2013). Göz Ardı Edilenler: İstanbul’da Yaşayan Suriyeli Sığınmacılar. Göç Edenler Sosyal Yardımlaşma ve Kültür Derneği, Eşit Haklar İçin İzleme Derneği, İstanbul.
19. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (2018). Yıllara Göre Geçici Koruma Kapsamındaki Suriyeliler. Yıllık Göç Raporları, T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü. http://www.goc.gov.tr/icerik6/gecici-koruma_363_378_4713_icerik
20. Erişim tarihi: 21 Haziran 2018
21. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (2024). Distribution of Syrians Under Temporary Protection by Year. Republic of Türkiye Ministry of Interior Presidency of Migration Management. http://en.goc.gov.tr/temporary-protection27 Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024
22. Gümüş, A. (2016). Kayıp Kuşaklar: Adana’daki Sığınmacı Çocukların Durumu. Türkiye'de Çocuk İşçiliği Sorunu: Suriye’den gelen mülteciler sonrası mevcut durum ve çözüm önerileri (s. 35-42). İstanbul: Hayata Destek Derneği
23. HUGO (2014). Türkiye’deki Suriyeliler: Toplumsal Uyum ve Kabul Araştırması. Erdoğan M. (ed). Hacettepe Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi. https://data2.unhcr.org/en/documents/download/46184 Erişim tarihi: 2 Haziran 2015
24. HASUDER (2020). Covid-19 Göçmenler ve Mültecilerle İlgili Durum, Halk Sağlığı Uzmanları Derneği. http://korona.hasuder.org.tr/pandemi-surecinde-gocmenler-ve-multecilerle-ilgili-durum/
25. Erişim Tarihi: 8 Ağustos 2024
26. Hayata Destek Derneği (2016a). İstanbul’daki Suriyeli Mültecilere İlişkin Zarar Görebilirlik Değerlendirme Raporu. Kaya A. & Kıraç A. (eds). http://sitap.org/wp-content/files_mf/2016_stl_ist_suriyeli_multeciler_degerlendirme_raporu.pdf
27. Erişim tarihi: 27 Mart 2017
28. Hayata Destek Derneği (2016b). Türkiye’de Çocuk İşçiliği Sorunu: Suriye’den Gelen Mülteciler Sonrası Mevcut Durum ve Çözüm Önerileri. http://www.hayatadestek.org/yayinlarimiz/Turkiyede_Cocuk_Isciligi_Sorunu_2016.pdf Erişim tarihi: 20 Mart 2018
29. İHD (2013a). Suriye’de Yaşanan Çatışmalı Süreç İle Bunun Neticesinde Yaşanan Göçün Hatay’da Halk Üzerindeki Yansımaları İle İlgili Araştırma-İnceleme Raporu. Türkiye İnsan Hakları Derneği. http://www.ihd.org.tr/suryede-yaanan-catimali-suerec-le-bunun-netcesnde-yaanan-goecuen-hatayda-halk-uezerndek-yansimalari-le-lgl-aratirma-nceleme-raporu/
30. Erişim tarihi: 20 Mart 2018
31. İHD (2013b). Rojava’da Yaşanan Savaş ve Savaştan Etkilenen Ceylanpınar Halkının Yaşadığı Mağduriyete İlişkin Araştırma ve İnceleme Raporu. Türkiye İnsan Hakları Derneği. http://www.ihd.org.tr/rojavada-yaanan-sava-ve-savatan-etklenen-ceylanpinar-halkinin-yaadii-maduryete-lkn-aratirma-a-nceleme-raporu/ Erişim tarihi: 20 Mart 2018
32. IOM, WHO, UNHCHR. (2013). International Migration, Health and Human Rights. Geneva: International Organization for Migration.
33. Keleşmehmet H. (2018). Dünyada ve Türkiye’de Göçmen Sağlığı, Jour Turk Fam Phy, 09(4): 119-126. https://turkishfamilyphysician.com/makaleler/editore-mektup/dunyada-turkiyede-gocmen-sagligi/#:~:text=G%C3%B6%C3%A7men%20Sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20Merkezleri%20(GSM)%2C,birinci%20basamak%20sa%C4%9Fl%C4%B1k%20hizmeti%20sunulmaktad%C4%B1r. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024
34. Koyuncu A. (2014). Kentin Yeni Misafirleri Suriyeliler. Konya: Çizgi Kitabevi.
35. MAGA. (2017). Kopuş’tan “Uyum”a Kent Mültecileri, Suriyeli Mülteciler ve Belediyelerin Süreç Yönetimi: İstanbul Örneği. Erdoğan M. (ed). Marmara Belediyeler Birliği Şehir Politikaları Merkezi, Göç Politikaları Atölyesi [MAGA]. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
36. MAZLUMDER. (2013). Türkiye’deki Suriyeli Mülteciler: İstanbul Örneği: Tespitler, İhtiyaçlar ve Öneriler. İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği.
37. MAZLUMDER. (2014). Kamp Dışında Yaşayan Suriyeli Kadın Sığınmacılar Raporu. İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği [MAZLUMDER]. http://mazlumder.org/webimage/MAZLUMDER%20KAMP%20DI%C5%9EINDA%20YA%C5%9EAYAN%20KADIN%20SI%C4%9EINMACILAR%20RAPORU(9).pdf
38. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2015
39. Mersin Üniversitesi. (2014). Suriyeli Göçmenlerin Sorunları Çalıştayı Sonuç Raporu, Mersin Üniversitesi Bölgesel İzleme Uygulama Araştırma Merkezi, 27 Ekim 2014, Mersin.
40. Mülteciler Derneği. (2021). Avrupa Birliğinin Suriyeliler İçin Türkiye’ye Ödediği Para, https://multeciler.org.tr/avrupa-birliginin-suriyeliler-icin-turkiyeye-odedigi-para/ Erişim tarihi: 22 Haziran 2022
41. Oakley, A. (1972). Sex, Gender, Society. Maurice Temple Smith Ltd.
42. ORSAM, TESEV (2015). Suriyeli Sığınmacıların Türkiye’ye Etkileri. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi [ORSAM] & Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı [TESEV]. http://tesev.org.tr/wpcontent/uploads/2015/11/Suriyeli_Siginmacilarin_Turkiyeye_Etkileri.pdf Erişim tarihi: 3 Haziran 2016
43. ORSAM (2016). Türkiye’deki Suriyeli Mülteciler: Uzun Vadeli Entegrasyon İçin Fırsatlar ve Zorluklar. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi [ORSAM]. http://www.orsam.org.tr/files/T_Degerlendirme/1/1tr.pdf Erişim tarihi: 3 Haziran 2016
44. Red Umbrella Sexual Health and Human Rights Association. (2017). Syrians under temporary protection in Turkey and sex work. Ördek K. (ed), Ankara.
45. SIHHAT (2024). Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin Sağlık Statüsünün ve Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Sunulan İlgili Hizmetlerin Geliştirilmesi Projesi. http://www.sihhatproject.org/ Erişim tarihi: 7 Ağustos 2024
46. Soyalp, I. Ö. (2016). Suriye’den Gelen Göç ve Çocukları Mevcut Durumu. Türkiye'de Çocuk İşçiliği Sorunu: Suriye’den Gelen Mülteciler Sonrası Mevcut Durum (s. 11-14). İstanbul: Hayata Destek Derneği.
47. Şenol D, Dinç A (2017) Syrian child brides of Turkey: A sociological review. Kırıkkale Üniversitesi. https://www.academia.edu/30073025/T%C3%9CRK%C4%B0YEN%C4%B0N_SUR%C4%B0YEL%C4%B0_%C3%87OCUK_GEL%C4%B0NLER%C4%B0_SOSYOLOJ%C4%B0K_B%C4%B0R_DE%C4%9EERLEND%C4%B0RME?auto=download
48. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2018
49. TBMM. (2012). Ülkemize Sığınan Suriye Vatandaşlarının Barındıkları Çadırkentler Hakkında İnceleme Raporu
50. TİSK (2015) Türk İş Dünyasının Türkiye’deki Suriyeliler Konusundaki Görüş Beklenti ve Önerileri. Erdoğan M.M. & Ünver C. (eds). http://tisk.org.tr/tr/e-yayinlar/353-goc/353-goc.pdf Erişim tarihi:15 Mart 2016
51. TTB. (2013). Suriye İç Savaşının Hatay İline Etkileri. Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayınları. https://www.ttb.org.tr/kutuphane/fsayek2013_savas.pdf
52. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2017
53. TTB. (2014). Suriyeli Sığınmacılar ve Sağlık Hizmetleri Raporu. Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayınları. http://www.ttb.org.tr/kutuphane/siginmacirpr.pdf
54. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2017
55. TTB. (2016). War, Migration and Health: Experience of Turkey. Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayınları. http://www.ttb.org.tr/kutuphane/siginmacilar_rpr_en.pdf Erişim tarihi: 5 Temmuz 2017
56. United Nations. (2015). International Migration Report. http://www.un.org/en/development/desa/population/migration/publications/migrationreport/docs/MigrationReport2015_Highlights.pdf Erişim tarihi: 5 Temmuz 2017
57. UNHCR. (2001). UNHCR’s Commitments to Refugee Women. http://www.refworld.org/docid/479f3b2a2.html Erişim tarihi: 27 Aralık 2017
58. UNHCR. (2013). 2013 Syria Regional Response Plan. UN Refugee Agency. http://www.unhcr.org/51b0a6689.html Erişim tarihi: 20 Mayıs 2015
59. UNHCR. (2014). 2014 Syria Regional Response Plan. UN Refugee Agency. http://www.unhcr.org/syriarrp6/docs/syria-rrp6-turkey-response-plan.pdf#A
60. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2015
61. UNHCR. (2016a). 2016 Annual report. 3RP-Regional Refugee&Resilience Plan 2016-2017 In Response to the Syria Crisis. UN Refugee Agency. http://www.3rpsyriacrisis.org/wp-content/uploads/2017/04/3RP-2016-Annual-Report.pdf Erişim tarihi: 15 Haziran 2016
62. UNHCR. (2016b). Evaluation of UNHCR’s Emergency Response to the influx of Syrian Refugees into Turkey. http://www.unhcr.org/research/evalreports/58a6bbca7/evaluation-unhcrs-emergency-response-influx-syrian-refugees-turkey-full.html?query=syrian%20refugees Erişim tarihi: 31 Ağustos 2018
63. UNHCR. (2017). Syria Regional Refugee Response. Operational portal refugee situations, Countries:Turkey http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=224
64. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2017
65. UNICEF. (2023). Humanitarian Action for Children – Syrian Refugees. https://www.unicef.org/media/131831/file/2023-HAC-Syrian-Refugees.pdf
66. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2024
67. WHO. (2016). Health Status Survey of Syrian Refugees in Turkey, Non Communicable Risk Factors Surveillance Among Syrian Refugees Living in Turkey. WHO STEPS Survey. https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/suriyeli%20m%C3%BClteci%20ingilizce.pdf Erişim tarihi:11 Nisan 2017
68. Yalçın S. (2016). Hatay ve Urfa’da yaşayan Suriyeli çocukların eğitim ve çalışma durumları. Türkiye'de Çocuk İşçiliği Sorunu: Suriye’den gelen mülteciler sonrası mevcut durum ve çözüm önerileri (s. 31-34). İstanbul: Hayata Destek Derneği.
69. Yaşar R. (2014). Kilis’te sığınmacı algısı: Toplumsal otizm ve ötekileştirme sürecinin ilk görünümleri. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Matbaası.
70. Yıldız B.İ. & Cengiz P. (2016). Savaşın kadınlar üzerindeki etkisi: Bosna ve Suriye Proje Raporu, İstanbul.
71. Yılmaz H. (2013). Türkiye’de Suriyeli Mülteciler-İstanbul Örneği, 2013.
72. MAZLUMDER http://istanbul.mazlumder.org/webimage/suriyeli_multeciler_raporu_2013.pdf
73. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2015
74. Yurtman G.A. (2016). Suriyeli çocukların erken yaşta evlilik haberlerinin Türk yazılı basınında sunumu. International Migration and Children, Conference Series. Transnational Press London, İstanbul, pp:165-174.